Xứ Quảng với câu đối xưa và nay

 Trong tâm thức người Quảng Nam nói riêng và người Việt nói chung xưa và nay, nghệ thuật chơi câu đối, dùng câu đối trong giao tiếp, ứng xử, sinh hoạt, đặc biệt trong dịp tết Nguyên Đán là một nét đặc sắc của văn hóa dân tộc vẫn luôn được lưu giữ và trân trọng.

 Thời xưa, trong dịp tết cổ truyền, một trong các nét đặc trưng, cùng các hình ảnh, màu sắc, âm thanh, hương vị tết, “câu đối đỏ” như là một trong các thứ tiểu khiển, là món ăn tinh thần thú vị không thể thiếu trong Nhân dân. Tết đến, người ta thường dùng những câu đối hàm súc, viết bằng mực Tàu trên giấy đỏ để trang trí cho nhà cửa, qua đó cũng gửi gắm lời chúc mừng năm mới tốt đẹp đến ông bà, cha mẹ và những người thân quý của mình; hoặc để bày tỏ ước nguyện, cầu mong, thể hiện niềm tin vào một năm mới tốt đẹp, vạn sự như ý như:“Thiên thiêm tuế nguyệt nhân thiêm thọ/Xuân mãn càn khôn phúc mãn đường”.(dịch nghĩa:Trời thêm năm tháng, người thêm thọ/ Xuân khắp đất trời, phúc khắp nhà); “Én bay ngoài ngõ xuân hạnh phúc/ Hoa nở trong nhà tết an khang”. Cùng với những câu đối được tạc, chạm, “ký thác” trên các phương tiện giấy, vải, gỗ, đá,… tại những nơi trang nghiêm như đền thờ, lăng tẩm, tiền hiền, miếu mộ, gia đường,… câu đối tết ngày xưa là một mỹ tục, gợi lên một ý niệm sống, hướng con người đến vẻ đẹp chân, thiện, mỹ, lưu truyền những giá trị văn hóa riêng của dân tộc ta.

Ngày nay, thời đại số hóa với rất nhiều đổi mới trên tất cả các phương diện. Cái thời ông đồ cho chữ, viết câu đối tết“Bày mực Tàu giấy đỏ/ Bên phố đông người qua” (Ông đồ- Vũ Đình Liên) đã lùi sâu vào ký ức. Nhưng điều đáng trân quý, câu đối vẫn còn sức sống riêng của nó trong tâm thức Việt. Người ta chọn viết câu đối bằng chữ thư pháp trên giấy, khắc chạm trên gỗ, viết hoặc thêu trong các tấm liễn, bức tranh,… để trang trí nhà cửa hoặc đặt ở những nơi tôn nghiêm. Từ Bắc chí Nam, từ thành thị đến nông thôn, tại các shop hàng mỹ nghệ, trên các tác phẩm điêu khắc, tượng gỗ, tranh ảnh, các bức hoành phi,... câu đối thường được chọn đề vào một cách thích hợp với các chủ đề phong phú, đa dạng, đã tôn hẳn giá trị cho các mẫu mã sản phẩm, tạo sức thu hút lớn. Rồi từ phố về quê và ngược lại, cùng với các phẩm vật khác, gắn với nhiều phương cách, câu đối được hiện diện trong không gian các gia đình, cộng đồng, trường học,… “Vời vợi non cao ơn dưỡng dục/ Mênh mông biển rộng đức sinh thành”;” Cây chung nghìn nhánh sinh tại gốc/ Nước chảy muôn dòng phát tại nguồn; “Lớp học năm xưa nhiều kỷ niệm /Sân trường ngày cũ lắm ước mơ”,... Và theo đó, bất cứ ở đâu, trong cảnh huống nào hễ có một vế đối, một câu đối hình thành, là ở đó có sự kết tinh của nét đẹp văn hóa cổ kim với sức sống Việt mang đến sự mới mẻ cho tâm hồn, thấm đậm chất trí tuệ.

Ảnh: Nguồn Internet

Tại Quảng Nam, vùng đất học nổi tiếng đã xuất hiện nhiều danh sỹ tài hoa với nghệ thuật dùng câu đối. Trong sách“Hà Đình văn tập”của cụ Nguyễn Thuật (1842-1911) - danh sĩ và là danh thần triều Nguyễn- người làng Hà Lam, huyện Lễ Dương, phủ Thăng Hoa, trấn Quảng Nam (nay là thị trấn Hà Lam, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam) có đến 244 câu đối, “ông có nhiều thành tựu với mảng câu đối phúng điếu các anh hùng, danh sĩ, quan chức đồng liêu, người thân, tri kỷ. Giá trị văn chương của câu đối của cụ cũng được giới văn chương đánh giá là tuyệt hảo” ¹ .Những câu đối chúc phúc nhân mùa xuân của người con quê ở Hà Lam, Thăng Bình, vị quan đại thần triều Nguyễn - danh nhân văn hóa Nguyễn Thuật đã trở thành mẫu mực cho các Nho sĩ đương thời: “ Nhơn thích lạc dao phong vật mỹ/ Xuân hồi đại địa tuế hoa tân (Người vui thích gió đồng nội cái gì cũng đẹp đẽ/ Xuân về tết đến, hoa nở sáng lại đất bao la); “Nhơn tại xuân đài diên tuế nguyệt/ Thế tư đức thọ phước nhi tôn” (Người sống trên đền đài, mùa xuân kéo dài năm tháng/ Từng đời lan mãi cây đức hạnh là phước của cháu con).

^1. Trích Hà Đình Nguyễn Thuật, một con người của văn chương, nghệ thuật-Phùng Tấn Đông

Tâm đắc với câu đối, từ xưa đến nay, “ôn cố tri tân”, người Quảng Nam vẫn thường dùng câu đối trong mọi lĩnh vực đời sống xã hội. Cụ Lương Bá Thiệu ( 1915-2007), quê ở xã Bình Giang, huyện Thăng Bình, cán bộ lão thành cách mạng, đã để lại câu đối sâu xa răn dạy con cháu:“Gia phong nho nhã mỹ cảnh hương/ Quốc Tộ thái hòa hưng thiện tục”.( Nghĩa là: Nếp nhà thâm hậu đẹp quê hương/ Vận nước yên bình, dựng nên thói tốt). Nhằm ca ngợi công đức, tri ân tổ tiên, tiền bối thì các tác giả đã dùng các câu đối sau: “Tiên tổ ngàn năm linh hiển/ Tử tôn vạn thuở hiếu hòa”( NS. Phan Văn Minh ); “Thuở hồng hoang tiền bối góp công lập ấp/ Thời hiện đại hậu sinh chung sức xây làng” ( Lê Bích ). Bên cạnh đó, như món ăn tinh thần, câu đối còn được thông dụng phong phú, đa dạng trong cuộc sống. Ví như khi quét ngõ thì cho rằng:“Chổi rang khô quét lá khô ran” (Trần Ngọc Anh), rồi được đối lại:“ Cây thắm tươi nở hoa tươi thắm”. Đến nơi tham quan lại thốt lên: “Ngắm nước non bên chùa Non Nước” ( Trần Ngọc Anh), đối lại: “Sống an bình trong xã Bình An”. Lúc ngồi vào bàn ăn, thấy món cá mó thì lại đọc vế đối:“Có má được ăn cá mó” hoặc tương tự: “Có bà được ăn cá bò”. Khi đón năm mới, lại nghĩ ra các vế đối, câu đối phù hợp từng niên con giáp như:“Đón Canh Tý thử tý tửu” ( “thử”: chuột, “tý”: chỉ một lượng nhỏ và nghĩa Hán cũng là “chuột”); “ Chào Kỷ Mão cảo thơm, cơm thảo” ( “kỷ mão” nói lái là“ cảo mỹ”, có thể hiểu như “cảo thơm”);“ Tết Quý Dậu chưng chậu mồng gà”; “Xuân Giáp Thìn, ăn Đào Tiên, xem múa Rồng, vui Thăng Long khai hội”,...

Phát huy truyền thống yêu nước và cách mạng của quê hương Quảng Nam, trong dân gian không thể thiếu các vế đối, câu đối phản ánh sự đổi mới, sáng tạo, khát vọng phát triển; sinh khí mới trên mảnh đất “ơn trọng nghĩa dày” xứ Quảng :“Năm mới, đổi mới sáng tạo mới”;“Đại lộ Võ Chí Công khai thông kết nối”; “Dân chủ, kỷ cương, đoàn kết, sáng tạo/ Đổi mới, phát triển, hạnh phúc, văn minh”; “Tết đến trăm hoa khoe hương đất/ Xuân về vạn lộc ngát tình quê”; “ Quả ngọt hoa thơm lan khắp nẻo/ Tình thâm, nghĩa trọng tỏa muôn nơi”.

Rất chí lý, thời nay, chỉ cần phút giao thừa tích tắt là người ta dễ dàng gửi qua internet, zalo, fcebook,…những vế đối hay, giàu ý nghĩa để chúc mừng năm mới nhau:“Phúc lộc thọ tài an gia chủ/ Kiệm cần liêm chính đắc nhân tâm”. Trong các cuộc hội ngộ đầu xuân, đó đây, bàn về câu đối tết cũng là đề tài rôm rả, ý vị đối với những người mê câu đối. Được biết, tại một số trường học, hằng năm, trước khi nghỉ tết, nhà trường đã tổ chức cuộc thi viết câu đối với các chủ đề. Sau tết, tổ chức trao thưởng cho các câu đối chuẩn và hay của học sinh, nhằm hình thành, khơi dậy và tập cho các em làm quen với loại hình nghệ thuật ngôn từ và hiểu được một mỹ tục truyền thống là câu đối trong văn học: “Vở sạch chữ đẹp, xuân về tô sắc thắm/ Việc tốt người hay, tết đến nở hoa thơm”; “Kính thầy yêu bạn- vui xuân rộn rã bài ca đón tết/ Trọng cha quý mẹ- mừng tết xôn xao câu đối chào xuân”. Trong môi trường giáo dục nào, câu đối được dùng đúng lúc, phù hợp hoàn cảnh, chắc chắn sẽ mang đến sự bất ngờ, lý thú và lan tỏa được các giá trị.

Có thể khẳng định, ngày nay, khi cuộc sống càng văn minh hiện đại, câu đối Tết không chỉ vẫn luôn được lưu truyền mà còn được nhân lên vẻ đẹp với một sức sống văn hóa riêng trong tâm hồn các thế hệ Việt Nam. “Ơn tiền bối dựng cơ đồ vinh hiển/ Nghĩa cha ông xây sự nghiệp vững bền/ Chí hậu sinh nuôi khát vọng phồn vinh/ Hướng con cháu mơ tương lai hạnh phúc”, người viết xin được khép lại bằng câu đối trên như gửi đến một lời tri ân sâu sắc các bậc tiền bối và mong ước cho câu đối- tinh hoa của tinh hoa chữ nghĩa - luôn được trân trọng lưu giữ, truyền đời, góp phần tô đậm thêm ý nghĩa của cuộc sống ngày càng phồn vinh, hạnh phúc.

Thực trạng và giải pháp xây dựng thị trấn Núi Thành đạt chuẩn đô thị văn minh

Hiện nay, việc xây dựng đô thị văn minh được thực hiện theo Quyết định số 04/2022/QĐ-TTg, ngày 18/02/2022 của Thủ tướng Chính phủ về ban hành Quy định tiêu chí, trình tự, thủ tục xét công nhận đạt chuẩn đô thị văn minh; Kế hoạch số 3706/KH-UBND, ngày 09/6/2022 của UBND tỉnh Quảng Nam về triển khai thực hiện Quyết định số 04 của Thủ tướng Chính phủ và các văn bản hướng dẫn có liên quan của tỉnh, huyện.

Theo đó, để thị trấn Núi Thành được công nhận đạt chuẩn đô thị văn minh, theo quy định phải đáp ứng được 09 tiêu chí, bao gồm: Quy hoạch đô thị, giao thông đô thị; Môi trường và an toàn thực phẩm; An ninh và trật tự; Thông tin và truyền thông đô thị; Việc làm, thu nhập và hộ nghèo; Văn hóa, thể thao; Y tế, giáo dục; Hệ thống chính trị; Trách nhiệm chính quyền của đô thị. Như vậy, có thể thấy để đạt chuẩn đô thị văn minh có rất nhiều nội dung để thực hiện, đây là việc lớn và cũng là việc khó, các tiêu chí bao quát toàn diện các lĩnh vực của đời sống xã hội, trong mỗi tiêu chí sẽ có nhiều tiêu chí thành phần.

Thời gian qua, Đảng uỷ - UBND thị trấn Núi Thành luôn xác định công tác xây dựng đô thị văn minh là nhiệm vụ trọng tâm, với phương châm phát huy sức mạnh của cả hệ thống chính trị, trong đó, Nhân dân là trọng tâm, là chủ thể để xây dựng đô thị văn minh. Trong quá trình triển khai, thị trấn Núi Thành luôn gắn xây dựng đô thị văn minh với việc thực hiện các cuộc vận động, các phong trào thi đua yêu nước, nhất là phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đô thị văn minh”; phân công nhiệm vụ cho CC VHXH phụ trách theo dõi, tổng hợp, báo cáo chung và mỗi ngành, bộ phận theo dõi, tham mưu thực hiện từng tiêu chí gắn với lĩnh vực mình phụ trách; đặc biệt, huy động sự tham gia của MTTQVN và các tổ chức chính trị - xã hội thị trấn, của cán bộ khối phố, nhất là công tác tuyên truyền, vận động Nhân dân. Từ đó, Đảng ủy - UBND thị trấn tập trung lãnh đạo, chỉ đạo để khẳng định vị trí, vai trò là đô thị trung tâm của huyện, đạt được những thành tựu nổi bật, đó là: phát triển nhanh về kinh tế, tốc độ tăng trưởng luôn ở mức cao và ổn định, chú trọng phát triển hài hòa cân đối về các mặt của kinh tế, văn hóa, môi trường sống, chất lượng cuộc sống của người dân không ngừng nâng cao. Tháng 5/2022, thị trấn Núi Thành (mở rộng) đã được Bộ xây dựng công nhận đạt tiêu chí đô thị loại 4. Tháng 2/2024, thị trấn Núi Thành đã được UBND huyện Núi Thành công nhận đạt chuẩn đô thị văn minh năm 2023 (tại QĐ 1544/QĐ-UBND ngày 27/02/2024).

Đây là niềm vui của Nhân dân và cán bộ thị trấn Núi Thành, cũng là tiền đề để thị trấn tiếp tục rà soát đánh giá các tiêu chí để đề nghị công nhận lại sau 5 năm theo quy định.

Trong quá trình triển khai bên cạnh những kết quả đạt được, thực trạng xây dựng đôi thị văn minh không tránh khỏi tồn tại, hạn chế, khó khăn nhất định. Đối với Quy hoạch đô thị, thị trấn không có quy hoạch riêng mà là một phần của quy hoạch chung thị trấn Núi Thành mở rộng (Đô thị Núi Thành), đã được UBND tỉnh Quảng Nam phê duyệt tại quyết định 3853/QĐ-UBND tỉnh Quảng Nam ngày 31/10/2017. Việc công khai quy hoạch đã được UBND huyện Núi Thành công khai đúng quy định. UBND thị trấn thực hiện công tác quản lý nhà nước về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất tuân thủ các quy hoạch được duyệt. Tuy nhiên, là địa bàn trung tâm trong đầu tư phát triển đô thị, đầu mối giao thương quan trọng do đó chịu tác động, chi phối của nhiều yếu tố, quy hoạch, đầu tư xây dựng, triển khai thực hiện và giải quyết những tồn tại vướng mắc trên một số lĩnh vực của các cơ quan còn nhiều khó khăn, đã ảnh hưởng đến công tác tuyên truyền, vận động và lãnh đạo thực hiện một số nhiệm vụ của địa phương. Công tác quản lý nhà nước về đất đai còn khó khăn, một số khu dân cư mới đầu tư xây dựng hoàn thành nhưng chưa được nhà đầu tư bàn giao cụ thể, rõ ràng và kịp thời cho địa phương, nên gây khó khăn trong công tác quản lý trật tự xây dựng.

Đối với giao thông đô thị, hiện nay hệ thống giao thông trên địa bàn khối phố 2, khối phố 3 từng bước được kiện toàn, thể hiện được bộ mặt của đô thị, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt, đi lại của bà con. Tuy nhiên, hệ thống giao thông ở phía tây của thị trấn, nhất là khối phố 5 và khối phố 1 mặc dù được quan tâm đầu tư nhưng còn những tuyến chưa đạt chuẩn đô thị.  Thực trạng có những tuyến đường dân sinh hình thành từ lâu, có những đoạn nút thắt cổ chai, do đó rất khó khăn cho việc đề xuất phê duyệt chủ trương đầu tư. Vì vậy, nhìn chung khu vực phía tây của thị trấn đâu đó còn chưa thể hiện rõ dáng dấp của đô thị. Biển báo tín hiệu giao thông trong lòng đô thị cũng cần được tăng cường lắp đặt đầy đủ so với mật độ đi lại ngày càng cao của người dân.

Đối với an ninh, trật tự đô thị, thời gian qua UBND thị trấn đã quan tâm ra quân nhiều đợt lập lại trật tự đô thị. Tuy nhiên, tình trạng lấn chiếm lòng, lề đường, vỉa hè làm nơi kinh doanh buôn bán vẫn còn diễn ra. Đây là một trong những vấn đề được thị trấn quan tâm hàng đầu, tuy nhiên trong điều kiện phát triển kinh tế theo hướng thương mại, dịch vụ ngày càng mở rộng, các hoạt động kinh doanh, buôn bán của người dân trong và ngoài địa bàn ngày càng đa dạng và sôi nổi; sau khi lực lượng chức năng kiểm tra, nhắc nhở, xử lý, người dân vẫn còn tình trạng tái lấn chiếm; do đó cần xác định trật tự đô thị là việc làm phải duy trì thường xuyên, liên tục gắn với phát sinh trong đời sống xã hội. Bên cạnh đó, một số quy định về quản lý, sử dụng vỉa hè còn thiếu sự thống nhất cũng gây khó khăn trong công tác quản lý nhà nước về trật tự đô thị. Tình hình ANTT trên địa bàn vẫn tiềm ẩn nhiều yếu tố phức tạp, công tác quản lý nhà nước về ANTT như: công tác quản lý cư trú, PCCC, ngành nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT,... đang đặt ra áp lực rất lớn cho địa phương có dân số đông, nhất là địa bàn thuộc trung tâm kinh tế, chính trị, hành chính của huyện. 

Đối với Y tế, giáo dục đô thị, hiện nay việc đáp ứng các tiêu chuẩn để đề nghị công nhận lại trường đạt chuẩn quốc gia sau 5 năm của các trường gặp khó khăn, nhất là tiêu chuẩn về cơ sở vật chất trường lớp học được quy định tại Thông tư Số: 13/2020/TT-BGDĐT ngày 26/5/2020 của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Đây là vấn đề lớn thuộc tầm quản lý của cấp huyện, thị trấn cùng với các trường tiếp tục đề xuất cấp trên lãnh đạo, hướng dẫn thực hiện trong thời gian tới.

Qua kết quả và thực trạng xây dựng đô thị văn minh nêu trên, thị trấn Núi Thành đề ra các giải pháp thực hiện như sau: Mục tiêu chung: tiếp tục đẩy nhanh phát triển kinh tế; phát triển hài hòa giữa kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường; chăm lo và nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho Nhân dân; giữ vững quốc phòng – an ninh; phấn đấu được công nhận lại thị trấn đạt chuẩn đô thị văn minh sau 5 năm. Mục tiêu cụ thể: Thực hiện 9 tiêu chí và các tiêu chí thành phần theo Quyết định số 04/2022/QĐ-TTg, ngày 18/02/2022 của Thủ tướng Chính phủ. Phân công trách nhiệm cho các thành viên, ngành, bộ phận, đơn vị thực hiện nhiệm vụ từng tiêu chí theo lĩnh vực phụ trách. Trong quá trình thực hiện, người dân là yếu tố quyết định đến sự thành công của công tác với phương châm “Người dân là chủ thể - Công tác tuyên truyền là giải pháp hàng đầu - Sự đồng thuận của người dân là yếu tố quyết định”, do vậy trong thực hiện cần phát huy vai trò chủ thể của người dân, tuyên truyền để người dân nhận thấy được lợi ích của việc xây dựng đô thị văn minh đang tác động trực tiếp tới chất lượng đời sống của người dân thì việc triển khai sẽ nhận được sự hưởng ứng, đồng tình, ủng hộ cao. 

Qua đó, UBND thị trấn có một số đề xuất kiến nghị với UBND huyện Núi Thành như sau: 

Một là, tăng cường hoạt động tư vấn pháp luật, trợ giúp pháp lý trong thực hiện pháp luật về xử lý vi phạm trong lĩnh vực văn hoá, môi trường, quản lý đất đai, quản lý trật tự đô thị nhằm giúp cho CBCC thực hiện tốt hơn nhiệm vụ được phân công. Tiếp tục Phát huy vai trò của các Đội liên ngành cấp huyện trong việc phối hợp kiểm tra, xử lý các vi phạm trên các lĩnh vực văn hoá, dịch vụ văn hoá và quản lý trật tự đô thị.

Hai là, đề xuất huyện có kiến nghị với tỉnh có các quy định cụ thể về quản lý trật tự đô thị, quản lý và sử dụng vỉa hè, lòng lề đường ở khu vực đô thị nhằm có cách hiểu chung và áp dụng thực hiện văn bản thống nhất trên địa bàn toàn tỉnh.

Ba là, hiện nay, chưa có những cơ chế đặc thù hỗ trợ về nhân lực, tài chính và tổ chức hoạt động,... để xây dựng đô thị văn minh từ các cấp. Vì vậy, trên cơ sở các tiêu chí về xây dựng đô thị văn minh. Theo lộ trình hằng năm, đề xuất UBND Huyện dành nguồn kinh phí từ ngân sách để đầu tư xây dựng, chỉnh trang đô thị trên địa bàn thị trấn giống như đầu tư xây dựng nông thôn mới ở các xã để thị trấn có điều kiện phát triển đô thị nhanh và bền vững.

Bốn là, trước hết đề xuất UBND huyện nghiên cứu nâng cấp các vỉa hè; bảo trì, sữa chữa các tuyến đường nội thị bị xuống cấp; lắp đặt hệ thống điện chiếu sáng, điện trang trí, đèn báo hiệu giao thông đảm bảo.

 Năm là, quan tâm đầu tư xây dựng cơ sở vật chất, cũng như các điều kiện cần thiết khác để duy trì và nâng cao kiểm định chất lượng giáo dục và xây dựng trường đạt chuẩn quốc gia cho các trường trên địa bàn.

Sáu là, đề nghị UBMTTQVN, các đoàn thể chính trị - xã hội cấp huyện tiếp tục lãnh đạo, hướng dẫn Mặt trận, các hội đoàn thể cơ sở tăng cường tuyên truyền, vận động nâng cao nhận thức của cán bộ, hội viên và Nhân dân về xây dựng đô thị văn minh, nhất là gắn với việc triển khai có chất lượng, hiệu quả các mô hình.

Tin tưởng rằng với sự quan tâm lãnh đạo của UBND huyện; sự phối hợp, tạo điều kiện của các cơ quan, đơn vị thuộc huyện; sự đồng lòng, quyết tâm của hệ thống chính trị từ thị trấn đến khối phố, thị trấn Núi Thành sẽ tiếp tục thực hiện đạt kết quả các tiêu chí đô thị văn minh./. 

                                                                                   

 Tác giả: Kim Loan